مؤلفه‌‌های هویت ایرانی ـ اسلامی در منظومه فکری مقام معظم رهبری
مؤلفه‌‌های هویت ایرانی ـ اسلامی در منظومه فکری مقام معظم رهبری
بدون شک مهم ترین عنصری که در موجودیت هر جامعه نقش اساسی دارد هویت آن جامعه است. هویت به منزله ی شناسنامه و اعتبار یک ملت است. هویت هر ملتی ریشه در تاریخ باورها آداب و رسوم آن ملت دارد و همین امر نوع رفتار جمعی و شخصی افراد آن جامعه را با جهان اطراف و نیز با شهروندان درون یک اجتماع، مشخص می کند
هویت بخشی از عناصر اصلی شخصیت انسان است که به دنبال عینیت پیدا کردن آن،
فرد قادر می شود موضع خود را در برخورد با جهان و دیگران مشخص کند. البتـه هـر جامعه و فرهنگی با توجه به عقاید و ارزش هایش با نوع خاصی از هویت اخلاقی و روانی افراد سازگار است؛ پس زمینه ی پیدایش و رشد همان هویت را فراهم می آورد و امکان پیدایش و رشد دیگر انواع را تضعیف می کند.
هویت به صورت کلی به دو بعد فردی و جمعی (اجتماعی) تقسیم می شود. بعد هویت فردی آن چیزی است که براساس یک سری آرزوها ،امیدها ترسها، نیازها و ویژگی های فرهنگی شکل می گیرد و بر هویت اخلاقی و روانی افراد در جامعه اثر می گذارد. امام خمینی(ره) تأثیر هویت اخلاقی و روانی را چنین تعبیر می فرماینـد کـه یـک انسـان بـا تقوا، جهانی را تغییر می دهد». بعد هویت جمعی تعلق خاطر تعداد کثیری از افراد به امور مشترک با عنوانی خاص است؛ چنین تعلقی موجب احساس همبستگی و شکل گیری یک واحد جمعی می شود که با عنوان «ما» از ماهای دیگر جدا می شود.
هویت ملی در حوزه هویت اجتماعی قرار دارد هویت اجتماعی هر فرد، درون یک جامعه و براساس آنچه برای آن جامعه اهمیت دارد شکل می گیرد.
از دیدگاه تاریخی ایران سرزمینی است که بیش از هفت هزار سال قدمت دارد. در این سرزمین، همواره اقوام مختلفی زندگی کرده اند. هویت ایرانی قبل از ظهور اسلام، هویتی توحیدی، دینی و در مواردی آمیخته با اساطیر بوده است. در متون دینی نظیـر تورات، قرآن و همین طور به صورت گسترده ای در منابع تاریخی و در اشعار شاعران پارسی گو؛ از جمله حافظ و مولانا ملت به معنای پیرو دین و آئینی بودن، آمده است.
هویت ایرانی – اسلامی مجموعه ای از نگرش های مثبت نسبت به عوامل و الگوهای هویت بخش و یکپارچه کننده در سطح کشور است که مؤلفه های گوناگونی چون ارزش های ملی، دینی فرهنگی و اجتماعی دارد هویت ایرانی ـ اسلامی در مرتبه نخست لایه ای از هویت ملی ایرانی دارد که طی فرآیندی لایه ایدئولوژیکی فراملی اسلامی بر آن کشیده شده است و به تدریج با هـم امتزاج یافتـه انـد، بـه طـوری کـه از یکدیگر تفکیک ناپذیر هستند.
از دیدگاه شریعتی، عجین شدن هویت ایرانی با هویت اسلامی است که طی چهارده قرن همراهی تاریخ ایران و ،اسلام با ایجاد فرهنگی گسترده پدید آمده است که در آن هیچ یک را نمی توان از دیگری بازشناخت. «فرهنگ ایران بدون اسلام جستن، به همان اندازه محال است و تصور نکردنی که فرهنگ اسلامی را بدون ایران دیدن (شریعتی، ۱۳۶۱: ۱۴۶) مطهری بر این باور است که ایرانیان با گرایش به ،اسلام ضمن این که هویت گذشته خود را حفظ کرده اند با جذب تعالیم متعالی و روح بخش اسلام، و با بهره گیری از ویژگی های اخلاقی فرهنگ ،ایرانی به بارور کردن فرهنگ و تمدن اسلامی پرداختند و توانستند با تحکیم هویت ،ایرانی به هویت دینی خود نیز معنای جدیدی بدهند.
| «مـا ملتـی هستیم مسلمان، ریشه دار در تاریخ و انقلابی؛ این هویت ما است مسلمانی ما، عمـق تـاريخي ما، و انقلابی بودن ما سه عنصر اصلی است که هویت ملت ما را تشکیل می دهد.» مقام معظم رهبری |
هویت ملی نیز از نظر اندیشمندان و متفکران دور نمانده آن و به آن توجه شده است. مطهری در زمره ی متفکرانی است که بر دو عامل ایرانی بودن و اسلامی بودن به عنوان عوامل هویت ساز تأکید دارد.
کارکرد هویت در جامعه قوام بخشی به زندگی اجتماعی افراد است، اگر افراد در وضعیت بحران هویت اجتماعی قرار گیرند نقش خود را در جامعه از دست خواهنـد داد و قادر به ایفای نقش خود در جامعه نخواهند بود. لذا برای پذیرش مسؤولیت اجتماعی نیاز به احساس هویت است.
هویت بخشی به نسل جوان و جلوگیری از بی هویتی جوانان که آینده سازان کشورند باید به درستی تفهیم و منتقـل شـود تـا آنـان بتوانند در مقابل هجمه های بیگانگان مقاومت کنند.
رهبری در این باره می فرمایند: «جوان را با هویت بار بیاورید اگر جامعه ای احساس هویت نکرد، صداهای بلند تحکم آمیز، راحت او را مغلوب خواهد کرد. بیانات، ۱۳۹۷/۰۳/۲۰) هم چنین تأكيد دارند که باید جوان را به هویت ملی و باورهای ملی خودش پایبند کرد؛ طوری که افتخار کند که ایرانی است و افتخار هم دارد. واقعاً افتخار دارد ایرانــی بــودن؛ آن هم ایرانی که امروز به خاطر مواضع سیاسی اش و مواضع بین المللی اش در دنیای اسلام، عزیزترین .است بیانات، ۱۳۸۵/۰۷/۱۳)
یافته های جدول شماره ی ۱ نشان داد که در بیانات مقام معظم رهبری ۹۸۸ بار به مفهوم شاخص راهبردی هویت ایرانی اشاره شده ، که ۹/۵۷ درصد از کل فراوانی ها را شامل شده است. در شاخص های هدف به ترتیب بیشترین به کمترین شاخص ها را زبان و ادبیات فارسی با فراوانی ۴۱۹ (۴/۴۲ درصد) هویت سرزمینی با فراوانی ۱۳۴ (۱۳/۶ درصد)، هویت سیاسی با فراوانی ۱۲۵ (۷/۱۲ درصد) تاریخ و تمدن با فراوانی ۱۰۷ (۸/۱۰ درصد) هویت اجتماعی با فراوانی ۱۰۴ (۵/۱۰ (درصد) و میراث فرهنگی با فراوانی (۱۰۹۹) (درصد داشته اند در بررسی بین مؤلفه ها به ترتیب مقوله ی علاقه به زبان فارسی با فراوانی ۲۳۰ (۸/۵۴ درصد بیشترین و مقوله احساس همدلی بـیـن مـردم با فراوانی ۹/۱۲) (درصد کمترین توجه را داشته اند.
براساس یافته های جدول شماره ی ۲ در بیانات مقام معظم رهبری ۷۱۹ بار بـه مفهوم شاخص راهبردی هویت اسلامی اشاره شده که ۱/۴۲ درصد از کل فراوانی ها را شامل شده است. در بررسی شاخص هدف به ترتیب از بیشترین به کمترین شاخص ها، هویت رفتاری با فراوانی ۲۵۲) ۳۵ درصد)، هویت فرهنگی با فراوانی ۱۳۴ (۶/۱۸ درصد) هویت تاریخی با فراوانی ۱۲۷ (۷/۱۷ درصد)، هویت سیاسی با فراوانی ۱۱۵ (۱۶ درصد و هویت اعتقادی با فراوانی ۷/۱۲۹۱ درصد) قرار گرفته اند. هم چنین در بررسی مؤلفه ها به ترتیب مقوله ی التزام به احکام شرعی (حجاب، امـر به معروف و نهی از منکر… با فراوانی (۱۵۳) ۷/۶۰ درصد بیشترین و مقوله تعلق خاطر به نمادهای اسلامی با فراوانی ۹/۱۴) (درصد کمترین تکرار را داشته اند. در بررسی مؤلفه های رابطه بین هویت اسلامی – ایرانی و تأثیر آن بر ارزشها و باورهای ملی در منظومه فکری مقام معظم رهبری نتایج نشان داد که در بیانات مقام معظم رهبری ۱۷۰۷ بار به مفهوم شاخص راهبردی هویت ایرانی ـ اسلامی اشاره شده است که هویت ایرانی با ۹۸۸ فراوانی ۹/۵۷ درصد و هویت اسلامی با ۷۱۹ فراوانی (۱/۴۲ درصد) را شامل شده اند.