نوشتن و اهمیت آن در پژوهش روایی

در این بخش درباره توانایی نوشتن و اهمیت آن در پژوهش های کیفی و بخصوص پژوهش روایی بحث می کنیم.

ما معلمان، باید بتوانیم بهتر بنویسیم و آسان تر، بهتر و راحت تر فرصت های نوشتن برای خودمان ایجاد کنیم. گذشتگان ما گفته اند که ما با فکر کردن از حیوانات متمایز می شویم. ولی این فکر تا صورت عینی به خود نگیرد و نگاشته نشود، نشان نمی دهد که ما اهل فکر کردن و اندیشه ورزی هستیم یا نیستیم.

مونتنی ( Montaigne)از فیلسوفان قرن شانزدهم و جزء اولین جستارنویسان(ٍEssayists) اروپاست که اهمیت  نوشتن را عنوان کرد. او جستارنویسی را به عنوان مقوله ای جدی در اندیشه و تفکر وارد کرد. مونتنی در کتاب «تتبعات» می گوید که ما قرن های متمادی است که پی درپی حرفهای ارسطو را شرح می دهیم و

می گوییم که او درباره خشم چه گفته یا درباره هیجان چه بیان کرده است. اگر یک بار از صبح تا شب فکر کنیم که وقتی خشمگین شدیم چه اتفاقی افتاد، نیازی به ارسطو نداریم و باید تجربه هیجانی خودمان را بنویسیم. اگر بنویسیم، می بینیم که خودمان هم یک پا ارسطو هستیم و نیازی به این نداریم که حرفهای دیگران را بازخوانی، بازگویی و بازنویسی کنیم. 

در واقع، نوشتن به تجربه های پراکنده ما نظم می بخشد و امکان خلق کردن برای ما ایجاد می کند؛ بخصوص اگر از سنخ تجربه های زیسته باشد. نوشتن، مهارتی عملی و اکتسابی است. آنها که تاکنون نوشتن را آغاز نکرده اند، فکر می کنند که خیلی رنج دارد و کاری سخت و پیچیده است. در گذشته، هر کس بلد بود انشاء بنویسد، آدم خیلی شاخصی در خانواده محسوب می شد و همیشه محل رجوع دیگران برای انشاءنویسی بود. تجربه نویسنده، نشان می دهد که اغلب دانشجویان و حتی استادان، در کار نوشتن، سخت دچار مشکل اند. چون نمی توانند درباره مطلبی بنویسند، حرفهای کلی بی ربط با موضوع را می نگارند که همه جا به کار گرفته می شوند و هیچ ربطی به مسئله ندارند.

نوشتن، مهارتی عملی است. آغاز آن سخت است، بخصوص اگر بخواهیم ساده بنویسیم، به گونه ای که مخاطب ما بفهمد. برای این که نوشتن برای ما آسان شود، بهتر است تصور کنیم که با کسی حرف می زنیم و خطاب به او بنویسیم. ابزارهای دیجیتالی مانند وبلاگ ها بخصوص در تمرین نوشتن، ابزار کارآمدی هستند. بهترین موضوع برای آغاز نوشتن، نگارش تجربه های زیسته است. تجربه های روزمره، تجربه های معمولی، بازدید از

یک دوست، مسافرت به شهری، رفتن به بازدید علمی با دانش آموزان شرکت در مراسم ازدواج یکی از دوستان، یا هزاران تجربه که هر یک از ما داریم. در آغاز تمرین نوشتن، بهتر آن است که از ایده ها شروع نکنیم بلکه واقعیت ها و پدیده هایی که می بینیم وصف کنیم؛ مثلا نوشتن گزارش آنچه که از صبح تا بعدازظهر بر ما گذشته است.

نوع ارزشیابی که در مراکز آموزشی صورت می گیرد، بر رشد مهارت نوشتن یا عدم کسب آن تأثیر بسزایی دارد. مراکز آموزشی که ارزیابی شان مبتنی بر آزمون های تستی و چند گزینه ای است و از ارزیابی مبتنی بر نگارش و استدلال استفاده نمی کنند، فرصت اكتساب مهارت نوشتن را برای دانش آموزان یا دانشجویان فراهم نمی کنند (موسی پور، مهرانی و زندی، ۱۳۸۸).

پژوهش روایی از آن حیث که مبتنی بر نگارش است، مستلزم مهارت نوشتن است و نیز پرورنده مهارت نویسندگی در دانشجویان است. یافته های روش تحقیق کیفی از طریق داده های آماری و یا کمی به دست نمی آید؛ به عبارتی تحقیق کیفی با معانی، مفاهیم، تعاریف، نمادها و توصیف ویژگی ها پیوند دارد، در حالی که تحقیق کمی بر شمارش و اندازه گیری تأکید می کند، روش تحقیق کیفی «تلاشی است جهت توصیف غیر کمی از موقعیت ها، حوادث و گروه های کوچک اجتماعی، با توجه به جزئیات و همچنین سعی برای ارائه تعبیر و تفسیر معانی که انسانها در موقعیت های طبیعی و عادی به زندگی خود و حوادث می بخشند، و بر این فرض استوار است که کنش متقابل اجتماعی کلیتی درهم تنیده از روابطی را تشکیل می دهد که به وسیله استقرا قابل درک است» (پین Payne، ۲۰۰۵ ص ۱۷۵ به نقل از محمدی، ۱۳۹۲).

هیچوقت خواندن جای نوشتن را نمی گیرد. شاید فکر کنید ولی تا وقتی که آنها را ننویسید، جمع نمی شوند. بعضی ها می گویند هنوز عقل ما کامل نشده است و اطلاعات کافی نداریم تا بنویسیم؛ در حالیکه اطلاعات،ضمن نوشتن خلق می شود.

مونتنی معتقد است که نوشته نباید قلمبه و سلمبه باشد. او اتفاقات ساده زندگی اش را نوشته است. مثل اینکه من کاهو دوست دارم ولی کلم دوست ندارم شاید زیاد قشنگ نباشد که این چیزها را بشنویم، ولی او معتقد بود باید سدهای نوشتن را بشکنیم. فکر نکنیم که نوشته حتماً باید قواعد یا قالب خاصی داشته باشد. شما وقتی شروع می کنید، راهش را پیدا خواهید کرد.

مرحوم دکتر بهزاد، استاد درس روانشناسی فیزیولوژیک دانشگاه تهران و از دبیران دبیرستان البرز تهران، ضمن خاطره ای از دکتر عبدالعلی طاعتی می گوید: «ساده نویسی را دکتر عبدالعلی طاعتی به من آموخت. هم نویسنده خوبی بود و هم شاعر خوبی. اولین کتابم را که نوشتم و آماده چاپ شد به او دادم که نگاهی کند. بعد از خواندن پاراگراف اول، نگاهی به من کرد و دوباره خواند و بار دیگر نگاهی به من کرد و گفت، چه می خواهی بگویی؟ به او گفتم، گفت، همین را بنویس. نوشتم. بعد گفت، حالا همین را لفظ قلم بنویس. نوشتم. گفت، حالا مقایسه کن. دیدم تفاوت وحشتناکی دارد، خجالت کشیدم و درس بزرگ زندگی ام را یاد گرفتم. گفت هر وقت می خواهی بنویسی، فکر کن کسی جلوی تو هست، داری با او حرف می زنی. در واقع این درس هم کمک بزرگی به من کرد و هم من به کمک آن خیلی ها را نویسنده کردم. معمولا آنچه نوشته ها را غیرقابل فهم می کند، اظهار فضل نویسنده است».

نوشتن را باید شروع کنیم و هیچ وقت تصور نکنیم باید کامل شویم و سپس بنویسیم. نباید به فکر کامل شدن عقلي مان باشیم. به فکر اینکه حتما باید درباره ایده ها بنویسیم، نباشیم. از همین تجربه های ساده شروع کنیم. وقتی نوشتن را شروع می کنید، لذت آن را کشف خواهید کرد. اگر در فضای دیجیتال، فعال هستید، نوشته هایتان را در آنجا قرار دهید، در این صورت، چند نفر آن را می خوانند و به شما بازخورد می دهند، هیجانات بازخورد را تجربه می کنید و ترغیب می شوید بیشتر بنویسید.

نکته بعدی این است که در فضای مجازی، ما نیاز جدی به نوشتن داریم. نباید «بردار و بچسبان» کنیم. اگر دانشجویی باشید که پروژه هایتان را تحلیل کنید، این تکليف ها مستلزم نوشتن است. از چسباندن تکه های کتاب ها چیزی عاید نمی شود و چیزی یاد نمی گیریم.

پیشنهاد

• خاطرات معلمان را تحلیل کنید و چگونگی تجلی ایده های آنها را در روایت شرح دهید.
• وبلاگی درست کنید و هر هفته یک نوشته حداقل ده خطی از تجربه های زیسته خود در آن بنویسید.
• نمونه خاطرات معلمی را جمع آوری کنید و بر اساس آن مقاله ای روایی بنویسید.

منبع :

عطاران، محمد (1336 ). پژوهش روایی : اصول و مراحل،تهران:انتشارات دانشگاه فرهنگیان